Ο μήνας Ιούλιος

Έργο του Γ. Τσαρούχη

Ο ΜΗΝΑΣ ΙΟΥΛΙΟΣ

Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, στις 4 Ιουλίου η Γη μας θα βρίσκεται στο πιο απομακρυσμένο σημείο της τροχιάς της, δηλαδή στο αφήλιό της, γεγονός που δεν πρέπει να ξενίζει κανέναν αφού η απόστασή μας από τον Ήλιο δεν σχετίζεται με τις θερμοκρασίες που επικρατούν πάνω στη Γη. Αυτό, όπως είναι άλλωστε γνωστό, οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στην κλίση του άξονα της Γης κι όχι στο αν βρισκόμαστε στο αφήλιο ή στο περιήλιο της γήινης τροχιάς. Έτσι, στη διάρκεια του καλοκαιριού ο Ήλιος ευνοεί το βόρειο ημισφαίριο, οι ακτίνες του πέφτουν πάνω μας περισσότερο κάθετα κι ενώ εμείς έχουμε καλοκαίρι, στο νότιο ημισφαίριο έχουν χειμώνα.

Οι εποχικές, άλλωστε, αλλαγές είχαν για τους αρχαίους τεράστια σημασία, ιδιαίτερα μετά την εμφάνιση της γεωργίας, αφού η σπορά η συγκομιδή και οι άλλες γεωργικές ασχολίες εξαρτιούνταν από τις αλλαγές των εποχών. Λόγω των γεωργικών αυτών ασχολιών, ο Ιούλιος ονομάζεται και Αλωνάρης ή Αλωνιστής, αφού το μήνα αυτό γίνεται το αλώνισμα των δημητριακών. Παλαιότερα, όταν δεν υπήρχαν οι σύγχρονες μηχανές, οι γεωργοί μας καθάριζαν από τα αγριόχορτα το αλώνι που βρισκόταν σε μέρος που να το φυσούν οι περισσότεροι άνεμοι και ήταν στρωμένο με πέτρα ή συχνότερα με χώμα. Όπως γράφει σ’ ένα ποίημά του και ο Γεώργιος Δροσίνης (1859-1951): «Στ’ αλώνια καλοσάρωτα / και ξεχορταριασμένα / θα ξαπλωθούν οι θημωνιές / ξανθόμαλλες πλεξίδες».

Το αλώνι είχε σχήμα κυκλικό και στη μέση βρισκόταν το «στρέντζερο» ή το «στρογγερό», το ξύλινο δοκάρι γύρω από το οποίο έτρεχαν τα ζώα που θα αλώνιζαν τα στάχυα. Τα βόδια, τα άλογα, τα γαϊδούρια ή τα μουλάρια που χρησιμοποιούνταν ήταν ζεμένα το ένα δίπλα στο άλλο και γυρνούσαν γύρω από τον κεντρικό στύλο ποδοπατώντας έτσι στα στάχυα. Πολλές φορές χρησιμοποιούσαν και τη «δοκάνα», μια ειδικά διαμορφωμένη πλατφόρμα που θρυμμάτιζε τα στάχυα. Κατόπιν με ένα δικράνι, σαν φτυάρι, ξεκινούσε το λίχνισμα, δηλαδή η διαδικασία που ξεχώριζε τον καρπό από το άχυρο με τη  βοήθεια του ανέμου. Σύμφωνα, πάντως, με τα έθιμα του αλωνίσματος δεν κάνει να βρεθεί στο αλώνι γυναίκα με ρόκα γνέθοντας γιατί «είναι ξωτικιά και διώχνει τον άνεμο και δεν μπορούν να ανεμίσουν (λιχνίσουν)». Πολλά από τα έθιμα αυτά προέρχονται μάλιστα από τα αρχαιοελληνικά Θαλύσια, προς τιμήν της Δήμητρας.

Με το λίχνισμα συνδέεται επίσης και ο Προφήτης Ηλίας που διαφεντεύει τους ανέμους και του οποίου η μνήμη γιορτάζεται στις 20 του μήνα. Γι’ αυτό άλλωστε ο Ιούλιος ονομάζεται και Αϊλιάτης ή Αϊλιάς. Ο Προφήτης Ηλίας, όμως, είναι συνδεδεμένος και με τις βροχές και με τις κορυφές των βουνών. Σε κάθε περιοχή θα βρούμε κι από ένα ξωκλήσι του. Από την αρχαιότητα άλλωστε οι κορυφές ήταν κέντρα λατρείας και ταυτίζονταν με τον Δία, που ήταν επίσης και θεός των μετεωρολογικών φαινομένων, εξ ου και οι ονομασίες του Νεφεληγερέτης, Υέτιος και Κεραύνιος, ιδιότητες που οι νεοέλληνες, αλλά και οι Σλάβοι, αποδίδουν και στον Προφήτη Ηλία.

Σύμφωνα με μια παράδοση που αναφέρει ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης: «Οι βροχές και τ’ αστροπελέκια από τον Προφήτη Ηλία γίνονται. Ξαπλώνει στα σύννεφα και κοιμάται όταν είναι να καλοσυνέψει ο καιρός. Μα όταν είναι για νερό, τρέχει με τ’ αμάξι του στον ουρανό και γι’ αυτό βροντάει… Όταν βροντάει είναι που με το πύρινο αμάξι του κυνηγάει τη Λάμια να τη σκοτώσει, για να μην καταστρέψει τα σπαρτά των ανθρώπων. Οι αστραπές που πέφτουν τότες είναι οι πύρινες σαγίτες που ρίχνει στη Λάμια ο άγιος».

Δεν είναι, όμως, μόνο ο Προφήτης Ηλίας που γιορτάζεται τον Ιούλιο. Πολλές από τις μεγάλες γιορτές του μήνα είναι αφιερωμένες στους άγιους «ατήρες», αρχίζοντας με τους Ανάργυρους γιατρούς Κοσμά και Δαμιανό, την πρώτη του μήνα. Η αφιλοκερδής δραστηριότητά τους εξόργισε τον έπαρχο, ο οποίος τους ζήτησε τον 3ο αιώνα να αποκηρύξουν την πίστη τους κι όταν αυτοί αρνήθηκαν, τους βασάνισε και στο τέλος τους αποκεφάλισε. Στη συνέχεια έρχεται η γιορτή της θεραπεύτριας Αγίας Κυριακής στις 7 Ιουλίου, ενώ στις 17 του μήνα γιορτάζεται η μνήμη της Αγίας Μαρίνας, η οποία «ξεμαραίνει», δηλαδή αναζωογονεί, τα καχεκτικά παιδιά. Στη γιορτή της στο Θησείο συνήθιζαν να περνούν ξάγρυπνοι τη νύχτα όσοι είχαν άρρωστα παιδιά, αλλάζοντας τα ρούχα τους μπροστά στην εικόνα της.

Και οι γιορτές συνεχίζονται με την οσιομάρτυρα Αγία Παρασκευή, η οποία σύμφωνα με την παράδοση θεραπεύει τα μάτια και η μνήμη της εορτάζεται στις 26 του μήνα. Μία ημέρα αργότερα γιορτάζεται άλλος ένας ιατρός που ασκούσε την ιατρική ως φιλανθρωπία και ο οποίος αποκεφαλίστηκε το έτος 305. Πρόκειται για τον Άγιο Παντελεήμονα, του οποίου η ιδιότητα είναι εμφανής και από την παροιμία «κουτσοί, στραβοί στον άγιο Παντελεήμονα». Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και η ανθρωπολόγος Λίντα Παπαγαλάνη: «Η θρησκευτική λαϊκή παράδοση κρατά ζωντανή τη θαυματουργική χαριτοδότηση των αγίων, όπως και των αρχαίων θεοτήτων. Με ευχές, τελετικά δρώμενα και προσφορές, οι πιστοί προσπαθούν, σ’ ένα συνδυασμό ευλάβειας, πίστης, φόβου και προσωπικής ωφέλειας, να διασφαλίσουν τη συνεπικουρία των θείων δυνάμεων».

Σιμόπουλος, Διονύσης Π. Οι Μήνες Ιούλιος και Αύγουστος, Γεωτρόπιο Ελευθεροτυπίας, Τεύχος 480 (27 Ιουνίου 2009)